Minimalizacja istniejących zagrożeń


Monitoring drzew

Istotne znaczenie ma obserwacja i bieżąca kontrola drzew, która umożliwi szybką reakcję na zaistnienie potencjalnego zagrożenia (rys. 1). Częstotliwość monitoringu jest zwykle różna i zależy od stopnia ryzyka. W przypadku ryzyka bardzo dużego inspekcję przeprowadza się przynajmniej raz w roku, a w miarę potrzeby, także po silnych wichurach. W strefie ryzyka wysokiego wystarczy ocena drzew dokonywana raz, dwa razy do roku. Dla ryzyka średniego i niskiego przyjmuje się potrzebę monitoringu drzew w odstępie 3–5 lat, a nawet rzadziej.

Drzewa zakwalifikowane jako zagrażające bezpieczeństwu przeznacza się do sezonowej obserwacji, przeprowadzenia zabiegów pielęgnacyjnych korygujących statykę lub do ochrony ze względu na historyczną (przyrodniczą) wartość. Arboryści amerykańscy i brytyjscy (Lonsdale 2000) zalecają znakować drzewa lub teren specjalnymi tabliczkami ostrzegawczymi. Ma to ostrzegać przechodniów przed niebezpieczeństwem (rys. 2). Usprawnić ocenę drzewa w terenie można poprzez wprowadzanie tabliczek informacyjnych na pniu z kodem kresowym zawierającym dane o drzewie (rys. 3).

Bieżący monitoring

Rysunek 1. Bieżący monitoring najważniejszym elementem zarządzania drzewostanem miejskim (fot. Anna Latoch).
Tabliczki   ostrzegające o zagrożeniu

Rysunek 2. Tabliczki ostrzegające o zagrożeniu mogą wystarczająco podnieść bezpieczeństwo w parkach i zieleńcach (fot. Łukasz Mrowiński).
Tabliczki   informacyjne o drzewie

Rysunek 3. Tabliczki informacyjne o drzewie usprawniają ocenę i pomagają ustalić diagnozę (fot. Łukasz Mrowiński).

Jak poprawić bezpieczeństwo w otoczeniu drzewa?

Do interwencji w otoczenie drzewa zalicza się przemieszczenie „celu” na bezpieczną odległość od drzewa lub jego usunięcie poprzez, np. zamknięcie terenu dla dostępu publicznego. W pierwszym przypadku można przesunąć drogę, plac, parking, huśtawkę, ławkę czy inne obiekty znajdujące się w strefie zagrożenia. Przesunięcie celu jest często ekonomicznym i skutecznym działaniem i zwykle ma miejsce w przypadku, gdy drzewo jest bardzo wartościowe, a zmiana nie zakłóci układu kompozycyjnego i funkcjonalnego danej przestrzeni. Innym rozwiązaniem jest czasowe lub stałe zamknięcie terenu rekreacyjnego, zwłaszcza gdy znajduje się na nim wiele niebezpiecznych drzew i można znaleźć inną, bardziej odpowiednią lokalizację przestrzeni, mogącej pełnić daną funkcję (Alaska Forest Health 2000 i inni).

W parkach mamy również możliwość ograniczenia przebywania pod niebezpiecznym drzewem poprzez obsadzenie terenu wokół drzewa krzewami. Zamierzone efekty przyniesie nawet pozostawienie nieskoszonej trawy. Zarówno z powodów ochrony różnorodności biologicznej ekstensywnych zadrzewień i małej odporności runa na wydeptywanie, jak i bezpieczeństwa zdrowia oraz życia ludzi, przebywanie ich pod okapem drzew powinno być ograniczane. Obsadzanie krzewami i roślinnością okrywową stref „potencjalnego rażenia” wokół drzew jest jedną z metod ograniczania ryzyka wypadku powodowanego przez wiatrołomy i wykroty (Rosłon-Szeryńska 2006).

Jak poprawić statykę drzewa?

Do zabiegów korygujących sylwetkę drzewa zalicza się cięcie redukujące koronę lub stymulujące jej odbudowywanie się. Metoda oceny statyki drzew Wessollego (1996) zawiera tabelę przedstawiającą optymalną wielkość i formę korony dla danego gatunku drzewa o określonych parametrach. Pozwala to na szybkie skorygowanie kształtu i wymiaru kontrolowanych drzew. Według L. Wessollego nawet niewielka korekta sylwetki drzewa może w dużym stopniu poprawić jego stabilność. Na przykład, redukcja 26-ciometrowego drzewa zaledwie o 2 metry w niektórych przypadkach podwyższy jego stabilność nawet o 40%. Cięcie korygujące może być skuteczną metodą działania wówczas, gdy głównym elementem zagrażającym upadkiem są konary lub wierzchołki drzewa. Może zmniejszyć niebezpieczeństwo upadku przy jednoczesnym zachowaniu drzewa. Poprawnie wykonane cięcie może nie tylko zachować pokrój i strukturę drzewa, ale również poprawić jego zdrowotność. Niewłaściwe cięcie może stwarzać duże zagrożenie upadkiem. Metody poprawnego cięcia są dokładnie opisane między innymi przez Gilmana (2002), na którego powołują się nasi arboryści (Siewniak 2009).

Innym zabiegiem jest redukcja wierzchołków drzewa. Nie należy tego mylić z ogławianiem, które powoduje drastyczne zachwianie bilansu między koroną, a korzeniami, osłabia drzewo, sprzyja wnikaniu chorób i w efekcie prowadzi do obumarcia drzewa. W niektórych sytuacjach redukcja wierzchołka jest najlepszym rozwiązaniem i może zmniejszyć wysokość drzewa w takim stopniu, że nie dosięgnie ono celu podczas upadku. Poprzez obcięcie wierzchołka zmniejszamy również smukłość drzewa, co może w znaczącym stopniu zmniejszyć ciężar górnej części drzewa i ograniczyć niebezpieczeństwo upadku. Jest to niewątpliwie lepsze rozwiązanie od wykarczowania drzewa, jednak tak uszkodzone drzewo zaleca się poddawać starannej kontroli ze względu na zwiększone ryzyko złamania w przyszłości. Wskutek obcięcia wierzchołka powstaje bowiem duża otwarta rana narażająca roślinę na infekcję.

Do zabezpieczania drzew przed złamaniem lub upadkiem stosuje się też specjalne konstrukcje sztywne (pręty, podpory żerdziowe itp.) i wiązania elastyczne (opasowe, jedno lub wieloelementowe, np. „Cobra”, „GEFA” czy „Boa”). Takie mechaniczne wzmocnienie nie usuwa przyczyny zagrożenia, ale na jakiś czas zabezpiecza drzewo przed upadkiem. Drzewa mają anizotropową (niejednorodną) budowę w każdej części, a zasady zakładania wiązań są oparte o jego uproszczony model mechaniczny, dlatego istnieje ryzyko, że drzewo pomimo posiadania wiązań się złamie. Tak się też czasem zdarza. Nadzieje rokują wiązania „Boa” kontrolujące upadek części drzewa po złamaniu. Badania Kane i Ryana (2002) wykazały szkodliwość mechanicznych wzmocnień ingerujących wgłąb drewna, głównie w przypadku drzew słabo wykształcających barierę ochronną (CODIT).

Usunięcie w ostateczności

Jedynie w sytuacjach ekstremalnego zagrożenia zaleca się usunięcie drzewa. Jest ono często konieczne, gdy nie można przemieścić narażonego celu, a inne zabiegi nie zmniejszą w wystarczającym stopniu zagrożenia upadkiem. Zalecenie usunięcia drzewa jest decyzją trudną i wymaga przeprowadzenia starannej analizy. W przypadku usunięcia drzewa warto rozważyć możliwość pozostawienia martwego pniaka jako siedliska dla innych organizmów, w celu zapewnienia bioróżnorodności (rysunek 4).

Schemat postępowania z drzewami zagrażającymi bezpieczeństwu
Rysunek 4. Schemat postępowania z drzewami zagrażającymi bezpieczeństwu godzący wartości przyrodnicze drzew i dobro człowieka.